UE: niedościgniony ideał?
Published on
Story by
paulina sypniewska
Dr Artur Gruszczak, politolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego, opowiada cafebabel.com o złożonych relacjach UE i Ameryki Południowej.
Od Szczytu w Rio de Janeiro w 1999, relacje między Unią a krajami Ameryki Łacińskiej zmieniły się diametralnie. Dr Gruszczak wyjaśnia główne cele partnerstwa strategicznego określonego w 2003 r. i przedstawia możliwe konsekwencje zwycięstw lewicowych rządów.
Czy Europa może być modelem dla Ameryki Południowej?
Ze względu na zróżnicowanie kulturowe, powiązania geostrategiczne, czy miejsce w procesie globalizacji, przenoszenie rozwiązań może być trudne. Z drugiej strony historyczne powiązania, silne wpływy ideologiczne, a w ostatnich dekadach przykłady współpracy i integracji państw europejskich, oddziałują na społeczeństwa i elity krajów latynoamerykańskich.
Europa stanowi raczej bardzo atrakcyjny, niemożliwy do osiągnięcia, model-ideał. Jeśli porównamy sytuację Argentyny i Hiszpanii albo Urugwaju i Irlandii w latach pięćdziesiątych, zauważymy wyraźną różnicę na korzyść państw Ameryki Łacińskiej pod względem poziomu zamożności, rozwoju ekonomicznego, tempa modernizacji. Dziś kraje latynoamerykańskie dzieli od ich europejskich odpowiedników przepaść. Stało się tak dzięki skutecznej i dobrej zdolności rządzenia oraz integracji europejskiej. Europa jako obszar stabilności i dobrobytu stanowi płaszczyznę odniesienia dla społeczeństw i rządów państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów poszukujących własnych ścieżek rozwoju i modernizacji powiązanych z demokratyczną konsolidacją i opiekuńczą rolą państwa.
Czy obecne stosunki UE - Ameryka Południowa to stosunki jedynie handlowe?
Stosunki między Ameryką Łacińską a UE rozwijają się na wielu poziomach, można nawet powiedzieć, że kwestie gospodarcze i handlowe nie znajdują się na pierwszym planie. Wymiana towarowa jest wybitnie asymetryczna, ważniejszą rolę odgrywają europejskie inwestycje w Ameryce Łacińskiej.
W wymiarze politycznym, UE od lat wykazuje duże zaangażowanie w uregulowanie kryzysu środkowoamerykańskiego oraz pomoc rozwojową i humanitarną dla tego regionu. Wspierała demokratyzację w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach oraz udzielała wsparcia gospodarkom i społeczeństwom poprzez liczne programy pomocowe. Z inicjatywy Hiszpanii i Portugalii podjęty został dialog polityczny na szczeblu międzypaństwowym w ramach Iberoamerykańskich Spotkań na Szczycie, a wreszcie pod koniec lat 90. wprowadzono najwyższą formę dialogu: Szczyt Unia Europejska - Ameryka Łacińska i Karaiby.
Równie ważny jest wymiar społeczny. Zgodnie z założeniami polityki imigracyjnej, UE dąży do zwiększenia pomocy dla krajów pochodzenia imigrantów, aby zahamować ich napływ, a jednocześnie stara się otworzyć możliwości legalnej migracji dla osób wykształconych. Z tym wiążą się programy rozwoju edukacji finansowane przez UE.
Jakie znaczenie strategiczne ma Ameryka Południowa dla UE?
Unia Europejska jest aktorem globalnym, ma ambicje odgrywania aktywnej roli w świecie, a Ameryka Łacińska jest regionem, któremu poświęca coraz większą uwagę. Wynika to z tradycji kontaktów europejsko-latynoamerykańskich i w nie mniejszym stopniu, z założeń europejskiej strategii bezpieczeństwa, przyjętej w 2003 r., oraz polityki w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych UE. Zgodnie z europejską strategią bezpieczeństwa, celem Unii jest tworzenie bezpiecznego i "lepszego" świata, zaś warunkiem bezpieczeństwa jest zapewnienie stałego rozwoju i likwidacja źródeł niedorozwoju, walka z biedą, uciskiem, patologiami, przemocą i terroryzmem.
Niewątpliwie Ameryka Łacińska jest obszarem, w którym te problemy występują w wysokim natężeniu. Stąd bierze się zaangażowanie Unii w próby zakończenia konfliktu wewnętrznego w Kolumbii, we współpracę w zwalczaniu produkcji i przemytu narkotyków, we wspieranie inicjatyw obywatelskich służących przestrzeganiu praw człowieka, dialogowi i przełamywaniu barier.
Czy Europa to poważny ekonomiczny partner dla organizacji Mercosur?
Unia jest najważniejszym partnerem handlowym krajów Mercosur i znaczenie tej wymiany stale rośnie: na Unię przypada 25% wszystkich obrotów handlowych. Poza korzyściami gospodarczymi, dialog sprzyja wzmocnieniu instytucjonalnemu Mercosur oraz budowaniu jego "tożsamości regionalnej".
Jakich konsekwencji dla wzajemnych relacji możemy się spodziewać po przejęciu władzy w krajach Ameryki Łacińskiej przez lewicowych populistów?
Fenomen rosnącej popularności lewicowych polityków w Ameryce Łacińskiej można zinterpretować jako poszukiwanie własnego modelu rozwojowego, będącego alternatywą dla ładu szerzonego przez USA oraz europejskiego modelu państwa socjalnego. W tym ujęciu "lewicowy zwrot" w Ameryce Łacińskiej może oznaczać rozstanie z "europejską nostalgią" i traktowanie UE jako źródła pomocy, które należy maksymalnie, i bez zobowiązań, wykorzystać. W związku z tym, strategiczne partnerstwo będzie traktowane doraźnie i instrumentalnie.
Na razie "antyimperialistyczne przymierze" montowane przez przywódcę Wenezueli, Hugona Chaveza pod patronatem Fidela Castro jest zbyt kruche, by osłabić, czy nawet załamać dialog Ameryka Łacińska - Unia Europejska. Ale w przypadku zwycięstw lewicowych kandydatów w Peru, Meksyku czy Nikaragui wszystko jest możliwe.