Miss Niezależności z Zagrzebia
Published on
Translation by:
anna.gotowska
Kobieta z wyższym wykształceniem z Zagrzebia nie różni się niczym od „zachodniego wzoru” kobiety niezależnej. W Chorwackiej stolicy serbska dziennikarka spotyka się z feministkami, studentkami, muzykami i aktorkami, które – jak twierdzi – porzucają tradycyjny styl życia; a przynajmniej tak to wygląda z Bałkańskiej perspektywy.
Według najnowszych badań Chorwackiego Urzędu Statystycznego (CBS), zagrzebianki są ukierunkowane na zdobycie wyższego wykształcenia oraz osiągnięcie niezależności. Wskazuje na to większy niż u mężczyzn odsetek kobiet zdobywających wyższe wykształcenie (56.3%) a także uzyskujących tytuł magistra (57.7%). Co zaskakujące, Chorwacja razem z Albanią okazują się być jedynymi europejskimi krajami, które wciąż nie oferują kierunku „gender studies” na uniwersytetach państwowych. Nie stanowiło to wystarczającej przeszkody dla mogącej się pochwalić imponującym CV Rady Boric. Na szczycie siedmioosobowej listy najbardziej wpływowych na świecie feministek według Forbes'a, pracowała nad pierwszym w historii chorwacko-fińskim słownikiem nastawionym na kwestie genderowe. Jest również znana jako osoba, która wyprodukowała w kraju w 2003 r. sztukę z 1996 r. „Monologi Vaginy” autorstwa amerykańskiej pisarki Eve Ensler.
Monologi z Zagrzebia
Między swoimi pobytami na Uniwersytetach w Zagrzebiu i Helsińskim, Boric pracowała również w USA (na Uniwersytecie Indiana), gdzie – jak uznała – panujące nastroje w zupełności przypominały te na Bałkanach. „W trakcie jakiegoś dużego wydarzenia publicznego prezenter pyta się, czy nikt nie ma żadnych pytań. Myślisz sobie: och, jeśli o coś się zapytam, wszyscy się odwrócą, by zobaczyć kto to i czy moje pończochy są na swoim miejscu. Moja twarz zrobi się czerwona, mój głos się załamie, a moje pytanie będzie głupie. Jednak mężczyzna przede mną wstanie, w niedopiętej koszuli, i zada prawdopodobnie najgłupsze pytanie na świecie. Ten ucisk i wymuszone milczenie są głębiej zakorzenione w kulturze Bałkańskiej – kiedy mężczyzna mówi, kobieta ma siedzieć cicho. W chwili gdy zadasz sobie pytanie: kto właściwie może cię powstrzymać od wyrażania siebie taką, jaką jesteś, zaczynasz walczyć o swoje”.
Ucisk i wymuszone milczenie są głęboko zakorzenione w kulturze Bałkańskiej.
Boric pracuje jako koordynator programowy Centrum Studiów Kobiecych. Mieści się ono w budynku należącym niegdyś do Mariji Juric Zagorki, pierwszej chorwackiej zawodowej dziennikarki. „Chcieliśmy, żeby to było coś więcej niż »martwa przestrzeń«, aby, pełna życia i dynamiczna, promowała życie Zagorki, jej pracę, a także kobiecą kreatywność i pracę współczesnych kobiet”, mówi Boric. Przywołuje przykład Dunji Kobas. Trzydziestoletnia skrzypaczka gra w orkiestrze symfonicznej Chorwackiej Telewizji Publicznej(HRT) i stara się wyżyć ze swojego zajęcia, spłacając jednocześnie zaciągnięty kredyt. Taka sytuacja nie jest wyjątkiem w krajach w okresie przemian, gdzie „dokonuje się niewielkiej ilości inwestycji w obrębie kultury”, jak mówi Dunja.
„Coraz więcej osób gra na różnych instrumentach; jeszcze trzydzieści lat temu byli to głównie mężczyźni. Teraz, w naszej orkiestrze większość to kobiety”, mówi Dunja podczas rozmowy w Lisinski, najbardziej znanej sali koncertowej w Chorwacji. Po kilku latach uciążliwej pracy w teatrach na niepełny etat, udało jej się dostać stałą posadę. Podczas gdy Chorwacja jest liderem w regionie ze średnią miesięcznych zarobków wynoszącą 708 euro (według badań CBS: 330 euro w Macedonii, 357 euro w Serbii, 400 euro w Bośni i Hercegowinie i 518 w Czarnogórze), Dunja uważa, iż wysoki standard nie jest oczywisty: „Wszyscy mamy długi. Ale jesteśmy jednym z nielicznych krajów, w których wciąż jako standard oferuje się zawarcie kontraktu na czas nieokreślony”. W Chorwacji – podobnie jak w UE – istnieje problem różnic płacowych między kobietami a mężczyznami na tym samym stanowisku, problemem jest również wysoka liczba bezrobotnych kobiet. Tymczasem mimo iż zawód muzyka tradycyjnie postrzegany jest jako niepewny, coraz więcej kobiet decyduje się go wybrać i wywalczyć w nim swoją pozycję. Istnieje nawet kobiecy festiwal jazzowy w Zagrzebiu, Jazzerela.
Zmieniające się role
Bałkany są często uważane za region o charakterze wiejskim, słabo rozwinięty i konserwatywny, zaś kraje bałkańskie jako kierowane przez barbarzyńskich przywódców popełniających ludobójstwa. Te kobiety pokazują Bałkany od innej strony - pokazują miasta wypełnione kreatywnymi, niezależnymi, mądrymi i wykształconymi ludźmi, gotowymi na wybór swojego przeznaczenia. Na przykład, Ana Borac jest tancerką i studentką psychologii urodzoną w bośniackiej rodzinie w Zagrzebiu. Sanja Milardović, z którą ucztuję, jedząc domowe risotto z krewetkami i popijając powszechnie znane chorwackie piwo zbożowe, Ožujsko. Będąca aktorką w teatrze objazdowym, 23-latka udowadnia, że potrafi być również świetną kucharką. To standardowy kobiecy „pakiet umiejętności” wszędzie na Bałkanach; według wyników międzynarodowego badania nad równością kobiet i mężczyzn opublikowanego w Croatian Times, 36% chorwackich mężczyzn wierzy, iż najważniejszą rolą kobiety, oprócz bycia matką, jest gotowanie.
Kobiety, które spotkałam w Zagrzebiu, dokonały wyborów niekoniecznie zgodnych z tradycją i łatwych w powojennych warunkach. Ale ostatecznie kobiety wszędzie walczą o to samo. Różnica jest taka, że te na Bałkanach urodziły się w krajach, w których wojna zniszczyła potencjał rozwoju gospodarczego. Przynajmniej dziewczyny z Zagrzebia idą w kierunku realizacji zachodniego modelu.
Fot. główne (cc)black stena/ Flickr; w tekście © Milena Stosic; ©Rada Boric i Ana Borac ©Ana Borac
Translated from Zagreb’s Miss Independents