Circus Bulgaria: słowa ''siadają w linijkach jak kolibry''
Published on
Translation by:
Marta SzwedaPięćdziesiąt historii zawartych w tym zbiorze opowiadań, przetłumaczonych na język angielski przez Kapkę Kassabovą, naszpikowanych dziwnościami, że aż chce się cytować całe strony. To jedna z tych rzadkich książek, w których wydaje się, że ważną rolę odgrywa każdy pojedynczy wyraz.
To, co smutne, piękne i dziwne rywalizuje o palmę pierwszeństwa w historiach opisanych w Circus Bulgaria. Jednak ponad wszystkim panuje obfitość komizmu, zawsze łaskawa dla nieszablonowych postaci i tego, co niepewne. To dowód na to, że humor jest jednym z najbardziej inteligentnych sposobów na wyrażenie siebie.
Głos duchów Sofii
Deyan Enev urodził się w Sofii w 1960 r. Publikację swoich zbiorów opowiadań rozpoczął dokładnie wtedy, gdy reżim komunistyczny Todora Zhivkowa zaczynał upadać. Pracował jako malarz, salowy w szpitalu, wykładowca, a także jako dziennikarz. Dzięki tym zajęciom poznał wiele historii o Bułgarii skostniałej, i takiej, przez którą przetaczają się rewolucyjne zmiany. W czasie gdy upadał komunizm, bułgarscy pisarze tacy jak Vladimir Zarev, zyskiwali nowych czytelników i odnajdywali bogaty materiał w spotkaniach Bułgarii z kapitalistycznym Zachodem. Prace Eneva łączyły w sobie nowoczesne podejście, właściwe twórczości po 1990 roku, z tradycyjnymi bułgarskimi opowiadaniami fantastycznymi, wywodzącymi się folkloru i miejskich mitów, opowiadających o surrealisycznej rzeczywistości komunizmu. W wyniku połączenia różnych głosów i epok, które wciągnięte są w dialog między sobą, Circus Bulgaria stanowi apogeum pisarstwa Eneva, jako pośrednika pomiędzy duchami Sofii.
Rzadko zdarza się, aby w jednej książce niewiarygodny poziom metafor i składni był wyrównany z wypracowaną formą narracji. Jednak wydaje się, że Enev maluje wszystkimi kolorami naraz, sprawiając, że każda linijka tekstu jest małym dzielem sztuki.
''Enev maluje wszystkimi kolorami naraz, sprawiając, że każda linijka tekstu jest małym dzielem sztuki''
Circus Bulgaria ukazuje tak wiele aspektów życia, że wydaje się ono spójną całością: rytuały, kłamstwa, marazm spowodowany stratą, struktura wsi, mity blokowisk, łopatki “kruche jak skrzydła koników morskich“, skóra “delikatna jak kożuch na świeżo ugotowanym mleku“, melancholia wytresowanych małp, sekretna logika odizolowanych, trujący świat kazirodczych nadużyć.
Historie, które zderzają się ze światem
Odizolowany świat jest miejscem, do którego Circus Bulgaria wciąż powraca: sytuacje niezrozumiałe dla ludzi z zewnątrz (jak ta z mafioso), historie snute przez postaci odnalezione w lesie; świat, w którym zabronione jest chodzenie w parach; małżeństwo, które boi się zbliżyć do siebie w sypialni, w obawie, że ktoś ich usłyszy. Para ze stoickim spokojem akceptuje pszczoły, które przejmują ich mieszkanie i przykrywają ciało kobiety leżącej w łóżku - w tym świecie ma to swoje uzasadnienie, kobieta uspokaja męża, mówiąc: “Nie pytaj“.
''Język pełznie w kierunku świata naturalnego, a świat naturalny staje się tekstem''
Jednakże, zawsze obecni są również ci, którzy próbują uciec od swoich wyobcowanych światów lub rzucić wyzwanie sytuacji, w której się znajdują. Takimi osobami są Niki-Nikola, optymistyczny Ikar z blokowiska w Sofii, czy czteroletnie dziecko, które w dniu swoich urodzin ogląda świat oczami swego ojca, zamkniętego w szpitalu psychiatrycznym. W kolei Zornitsa, równocześnie zyskuje i traci świat, kiedy, już nie będąc samą i bezrobotną, przestaje komunikować się ze swoimi dostojnymi, francuskojęzycznymi marionetkami. We wszystkich opowiadaniach Eneva, pośrednikiem jest jego szacunek do słowa. Język pełznie w kierunku świata naturalnego, a świat naturalny staje się tekstem. Słowa “siadają w linijkach jak kolibry“, płatki śniegu skrzą się “jak kropki i myślniki w jakimś nowym i nieznanym alfabecie Morse`a“, a księżyc w pełni “rośnie dopóki nie stanie się większy od swoich metafor“. W podobny sposób opowiadania, zdają się rozrastać prawie do momentu, aż stają się zbyt obszerne jak na jedną książkę, a postaci Circus Bulgaria wydają się przygniecione ciężarem opowiadanych historii.
Nieziemskie piękno języka w Circus Bulgaria, w angielskim tłumaczeniu wynika może po części
z faktu, że tłumaczka, Kapka Kassabova, sama jest utalentowaną pisarką i poetką. Jakikolwiek powód by to nie był, tych pięćdziesiąt opowiadań jest rezultatem bogactwa ludzkiego doświadczenia i panowania nad językiem, powiększonych o precyzyjną wyobraźnię. Circus Bulgaria jest nie tylko darem samym w sobie, ale także wspaniałym wprowadzeniem
do współczesnej bułgarskiej fantastyki.
Fot.: dzięki upzrejmości (cc) Portobello Books Ltd; w tekście Deyan Enev (cc) Justine Тoms/ wikimedia
Translated from Book review: 'Circus Bulgaria' by Deyan Enev