Żoliborz czy Joli Bord? Etymologiczne odmęty warszawskich dzielnic
Published on
Patrzę na miasto. Miasto, które już od rana jest na nogach, a w nocy rozpala się niezliczoną ilością świateł. Ani hałas, ani ludzie nie milkną. Tramwaje jadą na Pragę albo Wolę. Pociągi do Ursusa, a metro na Kabaty. Ale skąd te nazwy? Co one oznaczają?
Stojąc na tarasie widokowym Pałacu Kultury i Nauki najpierw uderza we mnie fala betonowej pustyni - budynek, budynek, budynek, drogi oddzielające te kamienne wysepki, gdzieniegdzie pojawia się zielona przestrzeń. Potem słyszę głosy ciekawskich, którzy wymieniają się uwagami o poszczególnych stronach - tu masz Stare Miasto, a tam jest Wisła, o widzisz - jest most, tam Dworzec Centralny, tu metro. Patrzę na miasto. Miasto, które już od rana jest na nogach, a w nocy rozpala się niezliczoną ilością świateł. Ani hałas, ani ludzie nie milkną. Tramwaje jadą na Pragę albo Wolę. Pociągi do Ursusa, a metro na Kabaty. Ale skąd te nazwy? Co one oznaczają?
Od 2002 roku miasto stołeczne Warszawa składa się z 18 dzielnic. Wśród nich jest Śródmieście położone, jak sama nazwa wskazuje, w środku miasta. W tej dzielnicy jest najwięcej stacji metra: 5 I linii i 4 II linii.
Wysiadając na stacji Rondo ONZ jesteśmy jeszcze jedną nogą w Śródmieściu, a drugą już na Woli. Nazwą „Wola" posługiwano się od pierwszej połowy XIII wieku, gdy mówiono o wsiach, którym przysługiwały pewne przywileje, np. zwolnienie od płacenia niektórych podatków [1]. Przemieszczając się tramwajem z przystanku Rondo Daszyńskiego na południe, dojedziemy do stacji kolejowej Warszawa Ochota. „Ochota" to też określenie dzielnicy, zaczerpnięte od karczmy powstałej w XIX wieku u zbiegu ulic Grójeckiej i Kaliskiej.
Jeśli zdecydujemy się na podróż pociągiem, w kilka minut dojedziemy do dzielnic Włochy i Ursus. Być może założycielem Włoch był kmieć Jan, zwany Włochem. Mogły tu też stacjonować wojska włoskie, albo pracować włoscy rzeźbiarze. Nazwa drugiej dzielnicy bezpośrednio odnosi się do łacińskiego słowa ursus, czyli niedźwiedź. Przez wiele lat działały tu Zakłady Mechaniczne „Ursus”.
Wola sąsiaduje także z dwoma innymi dzielnicami: Bemowem i Żoliborzem. Bemowo swoją nazwę wzięło od nazwiska gen. Józefa Bema. Słowo „Żoliborz" pochodzi natomiast od połączenia dwóch francuskich słów Joli Bord (piękny brzeg).
Z Żoliborza możemy dojechać metrem na Bielany, dzielnicy najdalej wysuniętej na północ. Prawdopodobnie jej nazwa pochodzi od białego koloru habitów ojców kamedułów, bądź też od białego koloru ich klasztoru - najstarszego zabytku na tym terenie. Ze stacji metra Młociny możemy w ciągu 38 minut dojechać do stacji Kabaty, a tym samym pokonać odległość 23,1 km dzielącą Bielany od Ursynowa.
Dzielnica Ursynów mieści się na obszarze zwanym na początku Rozkosz (dla upamiętnienia miesiąca miodowego Stanisława K. Potockiego i Aleksandry Lubomirskiej), a potem już Ursynowem od Ursyna - rodowego przydomka Juliana Ursyn Niemcewicza, właściciela tych ziem.
Ursynów od wschodu sąsiaduje z dzielnicą Wilanów. Początkowo teren ten był nazywany Milanowo lub Milanów od imienia właściciela Milan. Obecna nazwa nawiązuje do dworu odkupionego w XVII wieku przez króla Jana III Sobieskiego jako Villa Nova.
Ostatnią dzielnicą lewobrzeżnej Warszawy jest Mokotów. Jego nazwa może pochodzić od imienia właściciela tych dóbr - Mokota. Na tym terenie mieściła się też największa rezydencja magnacka Mon Coteau (Moje Wzgórze), należąca do Izabeli Lubomirskiej.
Prawobrzeżną część Warszawy zwykło się określać mianem Pragi. Na najmniejszą dzielnicę po tej stronie - Pragę Północ - dojedziemy II linią metra. Możemy wysiąść na stacji Stadion Narodowy, albo pojechać aż do końca, czyli do Dworca Wileńskiego. Na Pragę Południe dojedziemy tramwajem numer 9. Prawdopodobnie nazwa tego obszaru pochodzi od wyprażania, czyli wypalania zalesionego obszaru.
Po podziale administracyjnym w 1994 roku wyodrębniono z Pragi Południe dwie obecne dzielnice: Wawer i Rembertów. Niektórzy twierdzą, że nazwa „Wawer" pochodzi od ludowej nazwy chabra a inni, że od mieszczącej się tu karczmy. Natomiast nazwę „Rembertów" można objaśniać przez odwołanie: albo do nazwiska Remberta, francuskiego fabrykanta parowozów, albo do czynności polegającej na wyrembowaniu polany wśród lasów. Rzadziej we francuskim słowie remboursable, spolszczonym na remburty, które można przetłumaczyć jako wykupywanie terenów pod poligon [2].
Rembertów sąsiaduje z najmłodszą dzielnicą - Wesołą - którą do Warszawy przyłączono w 2002 roku. Jak podaje profesor Kwiryna Handke, nazwa ma charakter metaforyczny. Na północy ulokowany jest Targówek - dzielnica, której nazwa bezpośrednio odnosi się do odbywających się w tym miejscu targów, oraz Białołęka. Twierdzi się, że jej nazwa pochodzi: albo od określenia Biała Łąka (biel, mokradło, podmokła łąka, bielawa albo widok jasnego lustra wody, albo od rodzaju roślinności, albo w nawiązaniu do funkcji gospodarczej łąki, na której wybielano płótno [3].
A na koniec: Warszawa. Jej nazwa pochodzi od Warsza (Warcisława, Wrocisława), właściciela części terenów wchodzących w skład ówczesnego miasta.
Źródła: Kwiryna Handke, Dzieje Warszawy nazwami pisane, Warszawa 2011
www.um.warszawa.pl
[1] Kwiryna Handke, Dzieje Warszawy nazwami pisane, Warszawa 2011.
[2] Kwiryna Handke, Dzieje Warszawy nazwami pisane, Warszawa 2011
[3] Ibidem.