Nikola Tesla: serbski bohater narodowy o 300 patentach w 26 krajach
Published on
Translation by:
Dominika Buczkowska
Jego marzenie? Darmowa elektryczność bez kabla dla całego świata. To David Bowie wcielił się w jego rolę w filmie The Prestige. A największe lotnisko w Serbii nosi jego imię. Jednak jak wyjaśnić fakt, że w Europie Zachodniej wiemy tak niewiele o naukowcu Nikoli Tesli?
Urodzony w Smiljan w 1856 roku (dawne Cesarstwo Austriackie, dzisiejsza Chorwacja), Nikola Tesla zanim zaczął pracować między Budapesztem, Mariborem, Paryżem i Strasburgiem, studiował w Gratzu i Pradze. Inżynier i wynalazca był babelianinem (przynajmniej zanim wyjechał do Stanów Zjednoczonych). Wynalazł prąd przemienny (AC) i uznaje się go za pioniera technologii bezprzewodowej. Kiedy naciskamy na guzik „start” naszej pralki, używamy jego pomysłu. Tesla jest w naszej suszarce, mikserze, i wszędzie tam, gdzie zasada silnika indukcyjnego jest stosowana, wynalazek, który po raz pierwszy pozwolił przekształcić prąd przemienny w energię mechaniczną. I to tylko jeden z wynalazków Nikoli Tesli. Tylko że o pozostałych niewiele osób wie.
Śladem Tesli w Belgradzie
Lądujemy na lotnisku Nikoli Tesli w Belgradzie, największym lotnisku w Serbii. Kiedy zamieniamy pieniądze, banknot 100 dinarów przykuwa naszą uwagę. Widnieje na nim wizerunek Tesli! Nie tylko lotnisko w Belgradzie nosi jego imię, ale również jednostka indukcji magnetycznej w układzie SI. Poza tym: samochód elektryczny jego imienia (Tesla Roadster), ulice, pomniki, płyty pamiątkowe, muzea (jedno z nich w Chorwacji, inne w Austrii i największe w Belgradzie). Teslę możemy odkryć dzięki zbiorom belgradzkiego Muzeum Nikoli Tesli, przy Krunskiej 51. Od 2003 roku archiwa wynalazcy są na liście światowego dziedzictwa UNESCO. „Tesla był wyjątkowy”, mówi Vladimir Jelenković, dyrektor muzeum. „Nie był ekscentrykiem, ale był skoncentrowany na swoich wynalazkach”. Tesla sam przyznawał, że miał w zwyczaju spać cztery godziny dziennie. Resztę czasu spędzał w swoim laboratorium, zawzięcie pracując nad nowymi odkryciami. Jego dorobek jest wielki: w ciągu swojego życia był autorem 300 patentów w 26 krajach.
Tesla wyemigrował do Stanów Zjednoczonych w 1884 roku. Przez rok pracował dla Thomasa Alvy Edisona. Do czasu, aż nie wybuchła „wojna energii” (konflikt między prądem stałym Thomasa Edisona i prądem przemiennym Tesli). To doprowadzi też do ich zguby. Tesla otwiera swoją fabrykę i pracuje w Pittsburgu dla Westinghouse Electric Co., bezpośredniego konkurenta Edisona. Wielkie zwycięstwo serbskiego naukowca ujawnia się w 1893 roku na World's Fair: Columbian Exposition [Wystawa Światowa]: „Prąd przemienny Tesli był wykorzystany, by oświetlić wystawę”, opowiada Jelenković ze swojego biura, na pierwszym piętrze muzeum. Edison zignorował ten sukces.
Gwiazda kina
Zwiedzający, którzy znajdują się na parterze muzeum, są „porażeni” prądem. Zebrani w półkręgu wokół Transformatora Tesli, trzymają w dłoniach tubę fluorescencyjną. Ogłuszający hałas ogarnia salę. Na górze zwoju [transformatora] pojawiają się iskry. Tuba zaczyna się świecić. To, co przypomina magiczną sztuczkę, jest jednym z wielu wynalazków Tesli: transformator funkcjonujący dzięki prądowi przemiennemu, pozwalający wyprodukować elektryczność o wysokim napięciu. „Chcieliśmy umożliwić zwiedzającym uczestnictwo w interaktywnym doświadczeniu”, potwierdza Jelenković. Cewka [inaczej transformator] w Muzeum Tesli jest gwiazdą kina. W arsenale laboratorium, stworzonym na potrzebę filmu Frankenstein (1931), cewka Tesli, stworzona jego własnymi rękami, produkuje iskry. W Kawie i Papierosach, filmie Jima Jarmuscha z 2003 r., cały epizod jest kręcony wokół cewki Tesli i jego wynalazcy. W filmie grają Jack i Meg White z dziś już nie istniejącej grupy The White Stripes. Cewka pojawia się również w tajemniczym thrillerze The Prestige (2006), w scenie walki między Teslą (granym przez Davida Bowie) i Edisonem.
Nikola Tesla, anty-Bill Gates swojej epoki
Dlaczego Edison stał się sławny, a Tesla (za wyjątkiem kilku państw takich jak Serbia, Chorwacja, Austria) zdecydowanie mniej? „Może dlatego, że Edison odzwierciedla amerykańskie marzenie”, mówi Jelenković. „Jeśli zarabia się dużo pieniędzy, jednocześnie człowiek staje się sławnym”. Dodaje, że Tesla nigdy nie zarobił grosza. „Wszystko, co zrobił, zrobił na rzecz ludzkości”. W końcu otrzymuje propozycję z Westinghouse’a, by sprzedawać swoją elektryczność w cenie dolara za jednostkę „mocy”. „W tamtym czasie, gdyby przyjął propozycję, mówilibyśmy o nim z tym samym szacunkiem, co o Billu Gatesie”, mówi Jelenković. „Stałby się najbogatszym człowiekiem na świecie”.
Nadzwyczajne jest, że mimo istniejących różnic, Tesla łączy Serbów i Chorwatów. „Często cytujemy jego słynne zdanie na ten temat”, zwierza się Jelenković. „Tesla, odpowiadając na telegram z gratulacjami z okazji jego 80-tych urodzin, pisze, że jest dumny ze swoich korzeni serbskich i ze swojego państwa Chorwacji”. Jelenković dodaje, że „jest również drugi cytat: „Długie życie dla Jugosławii”. „Ale ten nigdy nie jest cytowany”. Bez żadnych wątpliwości, w Serbii Tesla jest bohaterem narodowym. 21% uczestników badania odpowiedziało, że Nikola Tesla był najważniejszą osobą w historii powszechnej. Kilka lat po Wystawie Światowej [World Fair] w Chicago, Tesla marzył o transmisji elektryczności bez kabla, niemniej nie udało mu się zrealizować tej utopii. Umiera 7 stycznia 1943 roku, w hotelu New Yorker w Nowym Jorku, gdzie żył dziesięć lat. Pozostawia po sobie ogromny stos długów. Przecież pieniądze nigdy go nie interesowały.
Artykuł powstał w ramach nowego projektu cafebabel.com na lata 2010-2011 poświęconego Bałkanom:Orient Express Reporter.
Fot. Statua Tesli: (cc)soulfish/ Flickr; muzeum ©Yvonne Pöppelbaum; Kawa i Papierosy ©coffeeandcigarettes.de/ video: Youtube
Translated from Balkan-Nationalheld Nikola Tesla: der große Unbekannte