Nie tłumacz fenomenu
Published on
Każda nowa pozycja na liście wyrazów nieprzetłumaczalnych, wzbudza ekscytację i podgrzewa dyskusje wśród lingwistów. Dlaczego niektóre słowa są nieprzetłumaczalne? Silnie osadzone w określonej kulturze, ujawniają jej specyfikę, emocjonalność, stając się w pewnym sensie fenomenem. Im bardziej skomplikowane emocje dany termin wyraża, tym trudniej jest go przełożyć.
Stambułu Przykładem jest tu portugalskie „saudade”, którego sens najprościej oddać przy użyciu metafor, np.: „rozdzierająca tęsknota”. Jest to jednak krzywdzące uproszczenie, ponieważ „saudade”, oprócz nostalgii, zawiera też pewną nieuchwytną subtelność i delikatność. Podobnie rumuńskie„dor” – ono także wyraża tęsknotę, tak silną że nie sposób o proporcjonalne odniesienie w innych językach.
Zdarza się, że pojedyncze słowa posiadają nieskończoną ilość znaczeń. I tak, „hüzün”, któremu wiele uwagi poświęcił Orhan Pamuk, to najkrócej zagubienie, niepewność, melancholia, brak jasności działań, które charakteryzują dużą grupę osób. To nie koniec, „hüzün”, opisuje także historię Stambułu i Turków. Terminem o ogromnej pojemności znaczeń jest „heimat”, zaczerpnięty z języka niemieckiego. Podejmując próbę uwzględnienia wszystkich jego aspektów, należałoby się równocześnie skupić na procesach społecznych, historycznych i psychicznych, ponieważ to wszystko mieści się w jego pojęciu. „Heimat” może być rozpatrywany jako miejsce pochodzenia i przynależności, takie które jest unikatowe, bo widziane z osobistej perspektywy, z całym ładunkiem emocjonalnym jakim je darzymy. To wspomnienie z dzieciństwa, poczucie bezpieczeństwa i pragnienie powrotu do tego, co minione.
Prawdziwym rarytasem językowym jest „hrepenenje”. Przecząc zasadom logiki, ten słoweński termin, wyraża tęsknotę za tym co jeszcze się nie wydarzyło, co dopiero nastanie, jest więc czymś przeciwnym do „tu” i „teraz”. Według niektórych, stan „hrepenenja” jest niebezpieczny, ponieważ nakazuje pozostać oderwanym od rzeczywistości, trwać w sferze fantazji i nieokreślenia
Lista wyrazów nieprzetłumaczalnych to katalog osobliwości lingwistycznych, które pozostają poza zasięgiem mentalnym, tych którzy wywodzą się z odmiennej kultury. Rzetelność i starania tłumaczy, powinny być raczej ukierunkowane na pogodzenie się z faktem, że wyraz nieprzetłumaczalny, taki już pozostanie.
Fot.: główna (cc) rbbaird/flickr