Islam i Europa - walc na 5 taktów
Published on
Translation by:
Łukasz Gebel
Czasami idee tym są bardziej fałszywe, im bardziej rozpowszechnione: od średniowiecza, każda epoka wyobrażała sobie że islam to nowe zjawisko, zbyt często zapominając o historii, która nie zawsze podążała ścieżką podboju. Krótka wycieczka w pięciu etapach po historii pewnego flirtu, bardziej burzliwego, niż myślimy.
1 - Historyczne przymierza
Związki pomiędzy Starym Kontynentem a cywilizacjami muzułmańskimi są odwieczne. Najlepszym przyjacielem Haruna ar-Raszida, kalifa Bagdadu z IX w., nie był nikt inny jak sam Karol Wielki, europejski władca, któremu ar-Raszid oferował wspaniałego słonia z kości słoniowej, przyniesionego do Aix-la-Chapelle przez poselstwo podróżujące przez Europę. W XII w. Fryderyk II, cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego, wyruszył na czele szóstej krucjaty, nie przelał jednak ani kropli krwi. Wręcz przeciwnie - ten arabofob, po podpisaniu traktatu pokojowego, zaprzyjaźnił się z sułtanem Al-Kamilem. Późniejszy akt kapitulacji zawarty pomiędzy Franciszkiem I a Sulejmanem Wspaniałym zezwoli na chrześcijańskie przedstawicielstwa handlowe na terytorium muzułmańskim, podczas gdy 30.000 sułtańskich marynarzy stacjonować będzie w Tulonie, aby chronić Francję przed innymi europejskimi mocarstwami.
2 - Ottomańska Europa
11 z 27 obecnych krajów Unii Europejskiej posiada przeszłość muzułmańską, arabo-berberyjską, umajjadzką czy otomańsko-turecką. Więcej niż 1/3 kontynentu europejskiego była kiedyś pod dominacją imperium otomańskiego, co czyniło je potęgą europejską, przedmiotem przymierzy i rywalizacji zmieniających się w zależności od sytuacji geopolitycznej. W XIX w., wraz z wprowadzeniem idei postępu, cywilizacja islamu stała się źródłem licznych zapożyczeń, np. od Turków skopiowaliśmy model wymiaru sprawiedliwości i organizacji militarnej, od arabów zaczerpnęliśmy wartości moralne. Na terytorium otomańskim, pokojowo zamieszkiwali ludzie różnych wyznań; w hiszpańskim Toledo, świątynia Saint Marie la Blanche była meczetem w piątek, synagogą w sobotę i kościołem w niedzielę. Islam pojawił się również na Bałkanach, gdzie do tej pory istnieją muzułmańskie społeczności (w Bośni i Albanii), choć konwersje nie miały zawsze dobrowolnego charakteru.
3 - "Gościnni pracownicy", wystawieni za próg
Po dwóch wojnach światowych (w których walczyli również holenderscy Molukowie, muzułmańscy Francuzi, Marokańczycy z armii hiszpańskiej, Erytrejczycy we Włoszech) obecność muzułmanów w Europie będzie wzrastać. Stary Kontynent potrzebuje rąk do pracy: algierskich we Francji, marokańskich w Belgii, tureckich w Niemczech… Ci "gościnni pracownicy" często przyjeżdżali samotnie, dyskretnie i bez przeszkód praktykując islam. Lata 70. i 80. przynoszą zapotrzebowanie na religijność, w fabrykach powstają meczety. Konwersje stają się coraz bardziej liczne, w tym pośród intelektualistów takich jak Maurice Béjard, który przeszedł na sufizm. Całkiem niedawno pojawił się zupełnie nowy rodzaj islamu, młodzieńczy i domagający się oficjalnych struktur i uznania. Idzie to w parze z nieśmiałym tworzeniem organów reprezentacyjnych w stosunkach z państwem, takich jak francuska Conseil français du Culte Musulman (Francuska Rada Wyznania Muzułmańskiego), niemiecka Zentralrat der Muslime (Główna Rada Muzułmanów) czy British Mulim Council (Brytyjska Rada Muzułmanów).
4 - Pomysłowość orientu przenosi się na zachód
Obecność muzułmanów w Europie nie ogranicza się jedynie do dziedzictwa architektonicznego. Od XVI w. prawdziwymi bestsellerami są opowiadania podróżników karmiące ciekawość i gust czytelników do rozwijającego się orientalizmu. Liczne tłumaczenia i zapożyczenia czynią literaturę orientalną jednym z elementów romantyzmu. Szeherezada i Baśnie z tysiąca i jednej nocy są w modzie. U Turków natomiast pasjonują nas sztuki dekoracyjne.
Gerbert d'Aurillac, przyszły papież Sylwester II, spopularyzował greckiego autora, odkrytego wśród arabskich manuskryptów - niejakiego Arystotelesa - lecz rozpowszechnił również wszystkie zdobycze nauki muzułmańskiej: astronomię (niektóre konstelacje do dziś noszą arabskie nazwy) i przede wszystkim algebrę. Cyfra zero stanowi nowość w Europie, zupełnie jak jedwabnik i ceramika, które zostawili nam andaluzyjscy Moryskowie. W Hiszpanii, dawniej muzułmańska Andaluzja (jest to arabska nazwa) od prawie dziesięciu wieków szczycie się pałacem Nasrydów znajdującym się w kompleksie pałacowym Alhambra w Grenadzie, tuż obok monumentalnego pałacu Karola V Habsburga. Zanim Kordoba zaczęła się szczycić swym katolickim barokiem, górowały nad nią minarety umejadzkiego meczetu-ketedry, zupełnie jak w przypadku bazyliki Świętej Zofi w Konstantynopolu, która stała się później najważniejszym meczetem Istambułu. Nie jest to też przypadek, że imię Fatima, córki Mahometa i mater dolorosa u szyitów, nosi również miejsce kultu katolickiego w Portugalii.
5 - Rozkosze cielesne i duchowe
Czasami odnajdujemy dziedzictwo islamskie tam, gdzie się go nie spodziewamy. Zgodnie z legendą, pewien wiedeński cukiernik dla uczczenia wymarszu wojsk otomańskich z Wiednia, stworzył rogalik, słynny wiedeński smakołyk. Assasin - (słowo obecne w wielu językach europejskich) zanim stał się zabójcą, był" "hachachin" ("palaczem haszyszu”), w epoce gdy cannabis dawał żołnierzom przedsmak nieba…
Powyższe spostrzeżenia, choć niewyczerpujące, pokazują jednak, że myśląc o Europie i islamie, nie można stawiać ich w opozycji: byłoby to spychaniem w niepamięć wielkiej części Hiszpanii, prawie połowy Bałkanów i wielu kart historii, byłoby to również zapominaniem, że ponad 15 milionów muzułmanów to dzisiaj obywatele Unii Europejskiej. Islam i Europa dzielą wspólną część kultury. Nie można zaprzeczać samemu sobie! Odwieczny otomański sąsiad, przechrzczony na "kwestię turecką", wciąż stoi tuż przy płocie.
Fot. khowaga1/Flickr ; Baśnie : cod_gabriel/Flickr; taniec: .layla./Flickr ; haszysz: Thomas Hawk/Flickr
Translated from Islam et Europe : une valse à 5 temps