Heimat: dom w kieszeni
Published on
Translation by:
Blanka Jagodzińska
„Heimat“ to pojęcie, które od niedawna słyszy się coraz częściej, zwłaszcza z ust polityków niemieckich populistycznych partii prawicowych. Ale skąd w języku niemieckim wziął się ten wyjątkowy termin, który jest tak trudny do przetłumaczenia?
Ostatnio w Europie i w Niemczech często porusza się takie tematy jak emigracja, przesiedlenie i właśnie Heimat. Film p.t. Heimat Paris Benedikta Nabbena bierze pod lupę znaczenie tego słowa. Obraz ten składa się z serii dziewięciu krótkich filmów przedstawionych z niemiecko-francuskiej perspektywy. Ich bohaterami są Niemcy mieszkający w Paryżu. Punktem wyjściowym fabuły jest fakt, że II wojna światowa skończyła się dopiero 71 lat temu, więc wcale nie jest oczywiste, że Niemcy i Francuzi żyją ze sobą w zgodzie i pokoju. Przyjaźń między tymi dwoma narodami zawiązała się dopiero w ostatnich dekadach.
Heimat to pojęcie, które od niedawna słyszy się coraz częściej, zwłaszcza z ust polityków niemieckich populistycznych partii prawicowych. Ale skąd w języku niemieckim wziął się ten wyjątkowy termin, który jest tak trudny do przetłumaczenia? I jak globalizacja, digitalizacja i networking zmieniają nasze postrzeganie pojęcia Heimat?
Uczucie czy miejsce?
Heimat rozumie się jako przeciwieństwo obcości i wszystkiego, co obce. Zatem czy to język, zwyczaje i prawa stanowią o znaczeniu tego terminu i łączą Niemców ze sobą, tworząc ich tożsamość? W filmie jest to jasne: ograniczenie znaczenia pojęcia Heimat do miejsca lub narodowości jest zbyt dużym uproszczeniem. Można powiedzieć, że jest wręcz przeciwnie, czemu dowodzi miłość Niemców do lokalnej atmosfery, dialektów i miejscowego zespołu piłkarskiego. U ludzi, z którymi rozmawiałam, Heimat często wywołuje skojarzenia z miejscem, w którym dorastali. Dla wielu jest to „miejsce” ukształtowane przez wspomnienia i melancholijne uczucia. Czy Heimat jest więc uczuciem, jak śpiewał Herbert Grönemeyer, i może być miejscem, za którym tęsknimy?
„Heimat“ – niemieckie pojęcie
Niemieckie słowo Heimat ciężko jest przetłumaczyć. Oczywiście istnieją takie słowa jak angielskie home czy francuskie maison, ale odpowiadają one raczej niemieckiemu pojęciu zuhause. Również narodowość nie jest dokładnym ekwiwalentem pojęcia Heimat – lepiej pasowałyby takie odpowiedniki, jak francuskie patrie, pays natal lub angielskie home country. Poszukując informacji historycznych na temat tego słowa, musimy cofnąć się do XIX wieku, gdy w kontekście prawnym posługiwano się terminem Heimatrecht (prawo do Heimatu), związanego z prawodawstwem w kwestii swobody osiedlania się ludzi w miastach oraz gminach. Później emigracja i industrializacja często szły w parze z wyobcowaniem i poczuciem Heimatverlustu (utrata Heimatu, czyli pouczcie tęsknoty za domem i ojczyzną), co miało swój wyraz w literaturze niemieckiej w gatunku o nazwie Heimatdichtung (poezja Heimatu), choć również w kontekście nasilających się tendencji nacjonalistycznych.
W czasach narodowego socjalizmu termin Heimat miał charakter patriotyczny i wykluczający. Później wywoływał negatywne konotacje. Następnie mur berliński spowodował, że wśród samych Niemców powstały rozbieżności w interpretowaniu tego pojęcia. Heimatverlust i kwestia tożsamości niemieckiej ukształtowały postawy wobec życia w podzielonym kraju. Rozmawiając z ludźmi urodzonymi ok. 1970 r., zarówno we wschodnich jak i zachodnich Niemczech, usłyszeć można różne wspomnienia o programach dla dzieci, artykułach spożywczych czy zabawkach.
Mój iPhone – mój dom
Skoro zatem Heimat jest uczuciem, to z pewnością można przyrównać je do poczucia bezpieczeństwa. Wydaje się, iż dla każdego człowieka jest to kwestia indywidualna, niezależnie od tego, czy jest to tu i teraz, czy chodzi o miejsce pochodzenia. Może to być miejsce, do którego wzdycha się z nostalgią, ale również to, w którym żyją członkowie rodziny i przyjaciele. „Heimat” ma wiele wspólnego z tożsamością, która niekoniecznie jest związana z narodowościami, miejscami czy językami. Ale czy „Heimat” jest również nowoczesną ideą? Dzisiejszy świat jest zglobalizowany – słuchamy amerykańskiego hip-hopu, jemy japońskie potrawy, oglądamy argentyńskie filmy i jesteśmy świadkami fal migracyjnych. Z drugiej strony dzięki zdigitalizowanemu stylowi życia dużo łatwiej jest utrzymywać kontakt z rodziną i przyjaciółmi i w ten sposób mieć swój Heimat w kieszeni, dokądkolwiek się nie udamy. Heimat – pojęcie, które również w przyszłości pozostanie kontrowersyjne i będzie ulegać zmianom.
Translated from Heimat in der Hosentasche